Tips rond partus teef

Om meer te weten over de geboorte bij de hond kunnen we simpelweg naar het standaardwerk van Dr. C. Naaktgeboren, Prof. Dr. M.A.M. Taverne en Prof. Dr. G.C. van der Weijden, getiteld ‘De geboorte bij de hond en zijn wilde verwanten’ (ISBN 90 5860 1315), verwijzen. Het boek is al ruim 30 jaar beschikbaar en beleefde inmiddels de zevende, opnieuw bewerkte en uitgebreide druk. Wat kunnen wij daar nog aan toevoegen?

Verloskunde is een praktijkvak. En daarom is het belangrijk, dat wij niet alleen kennis nemen van de inhoud van het boek van wetenschappers zoals Naaktgeboren, maar ook luisteren naar ervaringen van mensen uit de praktijk: de ervaren fokkers; hun bijdragen zijn verwerkt in deze ‘Tips …’

Levensvatbaarheid pups

Vanaf circa de 7de  week van de dracht kunnen we de pups in de buik van de teef zien of voelen bewegen. Met een echo kunnen we al eerder bewegende pups waarnemen en hun hartjes zien kloppen. Eerst vanaf de 57ste dag van de dracht, dus na de 8ste week, hebben we een redelijke zekerheid, dat de pups levensvatbaar zijn buiten de baarmoeder.

Geboortetijdstip, normaal —

Gemiddeld vindt de normale geboorte plaats op de 60ste  – 63ste  dag van de dracht. Er zijn individuele uitzonderingen, die vroeger of later bevallen, bijvoorbeeld op de 58ste of op de 64ste dag. Vroeger of later bevallen lijkt soms ook rasgebonden.

Stress, voorkóm — bij de teef

Stress kan een negatieve invloed hebben op het geboorteproces en de zoogperiode. In sommige gevallen kan stress van de eigenaar ook ‘besmettelijk’ zijn voor de teef! Een ervaren fokster gaf de tip om een onervaren nerveuze teef circa 10 dagen voor de te verwachten geboortedatum al te huisvesten in en daarmee te wennen aan de werpkist en circa 1 week van tevoren te beginnen met de toediening van het middel Rescue Remedy (een combinatie van Bach bloesem essences). Dezelfde fokster meent, dat, als de dekking traumatisch verlopen is er ook meer stress is bij / rond de bevalling. Even praktisch: Geen stress, geen behandeling!

Bloeding, kortstondige — circa 1 tot 2 weken vóór de geboorte

Een kortstondige bloeding (1 of enkele keren een heel klein beetje bloedverlies) halverwege de dracht of 1 – 2 weken vóór de geboorte is meestal geen reden voor paniek. Rustig afwachten.

Aantal pups, controle van het — vóór de geboorte

Bij 1 – 2 pups is er een risico, dat de geboorte niet goed op gang komt en dat de pups relatief te groot zijn. Bovendien is het prettig om het aantal te kennen zodat we weten wanneer de teef ‘klaar’ is met bevallen. Het is daarom raadzaam om circa 7 – 10 dagen voor de te verwachten geboortedatum het aantal pups te tellen middels een röntgenfoto. Met een echo is het veel lastiger, zo niet onmogelijk (bij meer dan 3 – 4 pups). Ook met een röntgenfoto kunnen we er bij een grotere dracht nog wel eens naast zitten. De toegepaste hoeveelheid röntgenstraling is niet schadelijk voor de pups. Wel moet ervoor gezorgd worden, dat de teef bij het röntgenonderzoek zo weinig mogelijk stress ondervindt.  Ofschoon het risico dat de geboorte niet op gang komt  groter is bij 1 – 2 pups dan bij 3 of meer, kunnen 1 of 2 pups vaak toch nog wel normaal geboren worden.

Signalen, dat de geboorte op gang komt

Begin: de teef is onrustig, hijgt voortdurend en rilt ook vaak alsof ze het koud heeft. Vaak verdwijnt de eetlust. Deze verschijnselen kunnen soms al 24 – 48 uur voor de partus optreden (zie: Lichaamstemperatuur, daling van de — bij de teef vóór de geboorte). Vervolgens gaat de teef nestelen (krabben, liggen, opstaan, krabben, enz.). Dit kan enkele uren duren. Als de bevalling begint zie je eerst een licht ‘samentrekken’ van de teef, alsof ze de adem even inhoudt en weer loslaat.

Geleidelijk aan neemt de intensiteit van het ‘samentrekken’ toe; dit kan best 45 minuten duren. Uiteindelijk toont de teef duidelijke persweeën, de staart gaat omhoog. Dan kan het nog wel 15 minuten duren alvorens er een pup verschijnt. Een kleine pup kan er in 2 of 3 krachtige persweeën zo uit ‘floepen’, bij een grotere pup kost het meer moeite.

Voorafgaand aan de pup kan er een vruchtblaas in de vulva opening verschijnen; deze vruchtblaas knapt. Soms wordt de pup meteen gevolgd door de nageboorte, maar die kan ook later komen. Het vlies wordt verwijderd en de navelstreng doorgehaald door de teef zelf of door de helper. Daarna is er donkergroene uitvloeiing, die de gehele bevalling blijft!

Lichaamstemperatuur, daling van de — bij de teef vóór de geboorte

Bij veel teven kunnen we 24 – 48 uur vóór de geboorte een daling van de lichaamstemperatuur vaststellen; meestal circa 1 graad. Die daling gaat vaak gepaard met rillen en hijgen. Het is verstandig om minimaal 1 week vóór de te verwachten geboorte 2 x daags de lichaamstemperatuur te meten, zodat we weten wat de normale temperatuur en schommelingen daarin zijn. Een duidelijke daling is een redelijk betrouwbare aanwijzing, dat de geboorte binnen circa 24 – 48 uur gaat plaats vinden. Er zijn echter ook teven die deze typische daling helemaal niet tonen. Men moet er dus rekening mee houden, dat als er geen daling optreedt er toch onverwachts een bevalling kan plaats vinden!

Geboorte komt niet op gang op de 63ste dag

Als de geboorte op de 63ste dag nog niet heeft plaats gevonden, volgen wij onderstaand beleid. Theoretisch kan zelfs nog een normale geboorte plaats vinden op de 70ste dag van de dracht. Echter de kans op problemen (dode pups e.d.) neemt toe vanaf de 65ste – 67ste dag.

Beleid: Als er nog steeds geen enkel teken is van het op gang komen van de geboorte verschijnselen raden wij je aan om bij een dracht van 1 – 2 pups uiterlijk op de 65ste dag en bij een dracht van 3 of meer pups uiterlijk op de 67ste dag deskundige hulp in te roepen. De kans is groot, dat er dan meteen een keizersnede zal worden uitgevoerd.

Keizersnede uitvoeren vóórdat de geboorte op gang komt

Soms wordt een keizersnede uitgevoerd nog vóórdat de geboorte op gang is. De redenen daarvan kunnen zijn: te verwachten moeilijkheden bij de geboorte, zoals bij 1 – 2 pups en / of te grote pups en / of een rasprobleem (kortsnuitige rassen). Alleen 1 – 2 pups op zich is niet direct een dwingende reden om een keizersnede uit te voeren vóórdat de geboorte op gang komt. De nadelen van een keizersnede vóórdat de geboorte op gang is kunnen zijn: geen of onvoldoende melkproductie, niet accepteren van de pups door de teef en zelfs agressie van de teef naar de pups. Er kunnen tevens gemakkelijker problemen ontstaan met het herstel van de baarmoeder (baarmoederontsteking). In de meeste gevallen gaat de voorkeur uit naar wachten met de keizersnede totdat de ontsluiting heeft plaats gevonden en de geboorte op gang gekomen is.

Calcium tekort: eclampsie

Een Calcium tekort kan tijdens de bevalling oorzaak zijn van weeënzwakte. In veel gevallen zien we dan niet het uitgesproken beeld van eclampsie. Eclampsie: heftige epileptiforme aanvallen als gevolg van calcium gebrek in het bloed tijdens de top van de zoogperiode (2 – 5 weken na de partus), met hoge koorts. Meestal zien we mildere verschijnselen zoals onrust en hysterisch gedrag. Ook zien we de verschijnselen als tijdens de partus (weeënzwakte) of vlak daarna (onrust, hysterie, agressie naar pups). Vooral bij de gevoelige (kleine) rassen geven we preventief calcium (per injectie!!) tijdens de partus / keizersnede.

In een aantal gevallen van weeënzwakte, in het bijzonder bij kleine rassen, moet er naast oxytocine (‘piton’) ook een Calcium injectie worden toegediend; vooral ook als er sprake is van grote onrust bij de teef. Optimalisering van de voeding en eventueel toevoegen van Calcium is goed, maar in acute gevallen (zoals bij weeënzwakte en epileptiforme insulten) moet Calcium per injectie worden toegediend.

Groene uitvloeiing vóór de geboorte van de eerste pup

Als een placenta losraakt van de baarmoederwand komt er een donkergroene drab vrij. Als er nog geen pups geboren zijn is deze groene uitvloeiing een aanwijzing, dat er minimaal 1 placenta los is en er een geboorte moet plaats vinden, anders gaat de pup dood. Vóór de eerste pup is de donkergroene drab dus een sein, dat er ingegrepen moet worden. Ná de geboorte van de eerste pup is de groene drab normaal!

Een dierenarts moet controleren of er sprake is van weeënzwakte, of, dat er sprake is van een pup die klem zit in de geboorteweg (te grote pup of verkeerde ligging). Ofschoon na de verlossing van de betreffende pup nog een normale geboorte van de andere pups kan plaats vinden, is de kans groot, dat er meteen een keizersnede wordt uitgevoerd; vooral in het geval de partus al te lang geduurd heeft.

Tussentijd geboorte pups

De normale tijd tussen 2 geboortes is gemiddeld 1 – 2 uur. Er is helaas nogal wat variatie en dat maakt het erg moeilijk, zeker voor onervaren fokkers, om de juiste beslissing te nemen. Er zijn gevallen bekend, waarbij er een periode tussen de geboortes van 2 springlevende pups van circa 12 uur was. Maar op basis van dit soort uitzonderingen is niet een veilig beleid te voeren.

Indien de volgende pup nog niet na 2 uur is geboren en de teef in alle rust haar pups verzorgt kunnen / moeten we rustig afwachten totdat de volgende persweeën zich aankondigen. Maar wanneer de teef onrustig is en persweeën heeft, er binnen ½ – 1 uur nog geen pup geboren is, dan is het verstandig om deskundige hulp in te roepen. Drinken van de pups bevordert de baarmoederweeën en versnelt de geboorte van de volgende pups.

Geboorte vordert niet

Algemeen: bij langdurig en intensief vruchteloos persen (langer dan 1 uur), ongeacht op welk tijdstip in de dracht en ongeacht het aantal pups, raden wij u aan om deskundige hulp in te roepen.

Oorzaken kunnen zijn: weeënzwakte, te grote pup of verkeerde ligging.  Er moet eerst controle plaats vinden door een deskundige (bij voorkeur de dierenarts) om een eventueel passage probleem van de pup door het bekken van de teef uit te sluiten. Zeker als er sprake is van langdurig vruchteloos persen. Het is vanzelfsprekend, dat bepaalde oorzaken van een passageprobleem, zoals vergroeiingen in de vagina, nauw bekken door oud trauma e.d. onderkend en indien mogelijk opgelost moeten zijn tijdens / na vaginaal onderzoek, dat plaats vond vóór de dekking.

Bij weeënzwakte dienen we een injectie met oxytocine (‘piton’) toe. Oxytocine is een UDA middel en mag dus door de eigenaar zelf worden toegediend op, let wel (!), voorschrift van de dierenarts. Overleg dus bij iedere injectie weer vooraf met de dierenarts. Houd je ook strak aan de juiste dosering: 0,1 ml (kleine en middelgrote rassen), 0,2 ml (grote rassen), 0,3 ml (hele grote rassen); onderhuids injecteren. De flacon na de geboorte van alle pups en de laatste injectie de volgende dag weggooien (chemisch afval) en niet bewaren voor een volgend nest.

Er moet binnen ½ – 1 uur na de injectie een pup geboren zijn. Indien er dan geen geboorte plaats vindt, moet de dierenarts geraadpleegd worden. Dus niet zelf nog een keer een tweede injectie geven! De injectie mag 1 – 2 keer met tussentijd van 1 – 2 uur herhaald worden, maar zoals reeds opgemerkt, er moet(en) telkens na elke injectie 1 of meerdere pups geboren worden. Te veel en te vaak oxytocine spuiten heeft een averechts effect en kan soms de melkproductie verminderen.

In een aantal gevallen, in het bijzonder bij kleine rassen, moet er naast oxytocine ook een calcium injectie worden toegediend; vooral ook als er sprake is van grote onrust en / of weeënzwakte bij de teef. Ook de calcium injectie is in principe een UDA middel en kan dus door de eigenaar zelf gespoten worden op, let wel (!), voorschrift van de dierenarts. Ook bij deze injectie, die onderhuids moet worden toegediend, benadrukken wij, dat je dat steeds alleen toedient na overleg vooraf met de dierenarts.

Het is fout om te denken dat een homeopathisch middel of een kruidengeneesmiddel een vervanging is van de oxytocine en / of calcium injectie; het kunnen soms zeer bruikbare aanvullingen zijn. In het algemeen geldt dat complementaire geneeswijzen (waaronder homeopathie) uitsluitend op advies en / of met begeleiding van een dierenarts moeten worden toegepast.

Pup blijft hangen

Er zijn vruchtdelen te zien, zoals de achterpoten of het kopje, vaak nog verpakt in het vruchtvlies, maar de pup komt niet verder. Er moet op dat moment snel worden ingegrepen. Onmiddellijk deskundige inschakelen (die moet er dus eigenlijk al zijn). Duurt deskundige hulp te lang, zelf ingrijpen: Met de hand (in een droog washandje) de vruchtdelen vastpakken en iets aanspannen en met de weeën mee voorzichtig trekken aan de pup (in de richting van de kromming van de rug van de pup). Geen tangen of andere krachtwerktuigen gebruiken.

Navelstreng

Als de teef de navelstreng zelf niet afbijt moeten wij de navelstreng doorhalen. Navelstreng niet de kort (circa 1 cm; nooit strak bij de buik: kans op verbloeden in de buik) en niet te lang (i.v.m. erop trappen) ‘afscheuren’ of afknippen. Uiteinde tussen (schone) duim en (schone) wijsvinger kort kneuzen (dan houdt de bloeding vanzelf op); alleen bij uitzondering met behulp van een garen draadje de navelstomp afbinden.

Als de teef te onstuimig is en het risico bestaat, dat ze de navel te dicht bij de buik afbijt, is het verstandig dit ook zelf te doen (zie boven). Navelstomp ontsmetten met Betadine®. Het spreekt voor zich, dat alles (schaar, handen, enz.) schoon en steriel zijn. Desinfecteren met Dettol® is goed.

Pups op gang helpen

Slijm uit de bek zuigen met een speciaal daarvoor in de handel beschikbare slijmzuiger. Goed droog masseren met handdoeken. Omgeving warm houden (circa 30 –33 graden; niet te heet).

Nageboortes

Als een teef 1 of enkele nageboorte(s) opeet, is dat geen probleem. Maar het is niet zo dat de teef alle nageboortes moet opeten. Het is verstandig om een teef die veel nageboortes heeft opgegeten te behandelen met probiotica (darmflora) om te voorkómen, dat de teef diarree krijgt. Tel de nageboortes! Controleer altijd of er nageboortes achterblijven. Achterblijvende nageboortes kunnen voor problemen zorgen (baarmoederontsteking, vergiftiging). Het is raadzaam de teef 2 x daags te temperaturen.

Ziektepreventie bij de teef

Er moet alles aan gedaan worden om te zorgen, dat de teef gezond blijft. Ziekte bij de teef zal bijvoorbeeld de melkproductie of de kwaliteit van de melk negatief kunnen beïnvloeden; beide nadelig voor de pups. Bovendien willen we liever niet, dat de pups via de moedermelk moeten ‘mee snoepen’ van de voor de teef, ingeval van ziekte, noodzakelijke medicijnen.

Maatregelen

Rust, geen stress, voor teef en pups zal zeker bijdragen tot een beter herstel en een betere gezondheid. Om de baarmoeder goed samen te laten trekken en zodoende alle restanten van vruchtwater en nageboortes te verwijderen, injecteren wij oxytocine altijd (ook) direct na de geboorte; de injectie moet uitsluitend na overleg met en / of controle door de dierenarts worden toegediend. Dosering: zie hiervoor. Indien er sprake is van een baarmoederontsteking (koorts, veel drinken en donkerrode tot etterige, stinkende uitvloeiing), dienen we een gerichte antibioticum kuur toe gedurende 2 – 3 weken. ‘Gericht’ wil zeggen, aan de hand van een bacteriologisch onderzoek (welke bacterie is in het spel?) en een antibiogram (test om te bepalen welk antibioticum geschikt is om de betreffende bacterie te doden). Indien er sprake is van een mastitis (koorts, verminderde melkproductie, pijnlijke harde, warme en gezwollen melkklier), dienen we ook een gerichte antibioticum kuur toe gedurende 2 – 3 weken. Bij het gebruik van antibiotica moeten we moeder en pups altijd behandelen met probiotica (darmflora); probiotica hebben geen bijwerkingen.

Controle van de pups na de geboorte

Controle op gezondheid: is de pup beweeglijk, krachtig en vooral voldoende  warm. In het bijzonder als de teef weinig belangstelling toont voor haar pups is het warm houden van de pups onze eerste zorg (omgevingstemperatuur direct na de geboorte circa 30 – 33 graden). Na de voeding moet een gezonde pup niet meer schreeuwen, maar slapen; hij heeft een volle buik. We houden de gewichten van de pups dagelijks in de gaten.

Pasgeboren pups die niet drinken en slap zijn kunnen nog last hebben van de achterblijvende eerste taaie ontlasting (darmpek). Vaak lukt het om met behulp van veegbewegingen met een nat watje of nat washandje over de anus (zoals teef dat met de tong doet) de darmpek alsnog te verwijderen, soms moet het door een deskundige verwijderd worden. Let op: het kan ook zijn, dat er geen anusopening is aangelegd (atresia ani).

Controle op een open verhemelte (melk loopt door de neus terug). Controle op ongewenste bijklauwtjes aan de achterpoten. Het meest ideale is, dat een dierenarts de dag na de partus alle pups even controleert / onderzoekt. Controle door de dierenarts van het nest en de teef zelf na de geboorte verdient de voorkeur.

Onrust bij de teef

Verschijnselen zijn: onrust, nestelbewegingen, met pups gaan slepen, hijgen, heen en weer lopen, agressie naar de pups, doodliggen van pups, nest verlaten en zich (verweg van het nest) verstoppen enz.. De oorzaken zijn divers: onervarenheid van de teef (eerste keer), na een keizersnede die uitgevoerd is voordat de geboorte op gang kwam, naweeën (involutie pijn), calciumtekort of gedragsstoornis. Het is van belang, dat er door een dierenarts de juiste diagnose wordt gesteld, zodat een passende behandeling kan worden voorgeschreven. Bovendien moeten de pups tegen het gedrag van de moederteef beschermd worden. Bij onrust en agressie: gecontroleerd laten zuigen; tussendoor moeder en pups scheiden.

Diarree, behandelen en voorkómen van — bij pups

Onder normale omstandigheden is het niet nodig om preventief maatregelen te nemen tegen diarree bij pups. Er zijn echter fokkers die steeds weer opnieuw kampen met diarree bij de pups. In die gevallen kunnen we preventieve maatregelen nemen. Het spreekt vanzelf, dat de probiotica slechts hulpmiddelen zijn en de dierenarts eerst een diagnose moet stellen.

Om te voorkómen, dat de pups diarree krijgen of om diarree bij pups te behandelen is het verstandig om direct (na de geboorte) de pups probiotica (darmflora) te geven eventueel in combinatie met kaoline en pectine. Als deze combinatie in de vorm van een wat te dikke pasta wordt voorgeschreven is het verstandig deze dikke pasta wat de ‘verdunnen’ met yoghurt.

Bij verdenking van een coli diarree (acuut ziek zijn, waterdunne ontlasting): direct alle pups behandelen met een geschikt antibioticum en probiotica (darmflora). N.B. Een coli infectie kan in 8 uur tijd dodelijk zijn voor een overigens kerngezonde pup; dat gaat dus heel snel, en dat is ook de reden, dat we bij 1 geval meteen het hele nest behandelen.

Coli infecties zijn vooral gevaarlijk als pups in een vreemde omgeving geboren worden of gezoogd worden door een vreemde teef, die niet de antistoffen (over)draagt van de vertrouwde omgeving. Coli infecties komen vooral voor gedurende de eerste 3 dagen en op de leeftijd van circa 3 weken.

Gebrek aan melk / kunstmelk

Indien nodig moet er worden bijgevoerd. Maak bij voorkeur gebruik van de in de handel zijnde complete kunstmelkproducten. In geval van nood is tijdelijk zelf kunstmelk samen te stellen, Recept: 250 ml volle koeienmelk (of geitenmelk), flinke scheut room (= circa 50 ml), 1 geklutst rauw ei, paplepel suiker, eventueel vitamine / mineralen supplement (bij langdurige toepassing). De dosering van melkvoeding is: 100 ml per kilogram lichaamsgewicht verdeeld over 8 porties per etmaal. Controleer dagelijks de gewichten om te controleren of de pups voldoende voeding binnen krijgen!

Laat de dierenarts je leren om per sonde te voeren. Sondevoeding is een goed alternatief voor flesvoeding, maar vereist enige begeleiding en oefening in het begin. De toediening kan ook wel per fles. Maar bij het toedienen per fles is er, zeker bij een slappe pup, gevaar op verslikken en levensgevaarlijke longproblemen. De melk moet uiteraard op lichaamstemperatuur worden toegediend.

Er worden goede ervaringen gemeld als stimulans van de melksecretie met een samengesteld middel (homeopathie en fytotherapie): Agnus castus D1 = OER, Alfalfa OER, Asa foetida D6, Urtica urens OER (gelijke delen), 3 x daags 10 – 15 druppels verdund met water ingeven.

Melkallergie

Soms zijn pups overgevoelig voor de moedermelk (projectiel braken, diarree, buikkrampen). In plaats van moedermelk of koeienmelk is dan geitenmelk een zeer goede optie.

Bloederige uitvloeiing circa 4 – 8 weken na de geboorte

In principe moet een teef circa 2 – 3 weken na de geboorte nauwelijks of geen uitvloeiing meer hebben. Is er 4 – 8 weken na de geboorte nog steeds wat bloederige uitvloeiing, dan is er vaak sprake van slecht genezende placenta plaatsen. Reguliere behandeling: progesteron. Combineer progesteron dit altijd met een gericht antibioticum. Gericht wil zeggen, aan de hand van een bacteriologisch onderzoek (welke bacterie is in het spel?) en een antibiogram (test om te bepalen welk antibioticum geschikt is om de betreffende bacterie te doden). In de homeopathie wordt het middel Ustilago maïdis D3 geadviseerd, 3 x daags 5 druppels, gedurende. 3 weken, ingeven met wat water.

Groei pups gedurende de eerste 2 weken

Het gewicht van een pup verdubbelt zich in de eerste week; vervolgens verdubbelt het weer in de tweede week. Het komt vaak voor, dat een pup de eerste dag na de geboorte iets gewicht verliest, na 1 – 2 dagen weer het geboortegewicht heeft, en dan pas gaat groeien. De verdubbeling is een gemiddelde en het gebeurt regelmatig, dat een individuele pup 10 – 15% minder groeit. Hierbij moet natuurlijk altijd de gezondheid van moeder en pup nauwkeurig in de gaten worden gehouden.