NATUURLIJKE HORMONEN
GnRH of Gonatrophin-Releasing Hormoon
GnRH of Gonatrophin-Releasing Hormoon wordt geproduceerd in de hypothalamus; van daaruit stimuleert het in de hypofyse de productie van het FSH of Follikel Stimulerend Hormoon en het LH of Luteïniserend Hormoon. Deze zogenoemde gonadotrofines sturen de ovaria (eierstokken) en de testikels (teelballen) aan.
Geslachtshormonen vd vrouw
LHRH = GnRH | FSH en LH sturen ook de testikels aan
Bron afb: http://www.freya.nl
FSH of Follikel Stimulerend Hormoon
FSH of Follikel Stimulerend Hormoon is in het ovarium van de teef verantwoordelijk voor de eerste fase van de ontwikkeling van de ovariumfollikels (en de eicellen daarin) en de vorming van het oestrogeen of bronsthormoon. FSH is in de testikels van de reu verantwoordelijk voor de ontwikkeling van spermacellen in de Sertolicellen.
LH of Luteïniserend Hormoon
LH of Luteïniserend Hormoon is in het ovarium van de teef verantwoordelijk voor de verdere ontwikkeling en rijping van de ovariumfollikels (en de eicellen daarin), de ovulatie (eicelsprong) en de vorming van het corpus luteum waarin het progesteron of het drachtigheidshormoon wordt geproduceerd. LH is in de testikels van de reu verantwoordelijk voor de productie van testosteron door de Leydigcellen.
Chorion gonadotrofines
Chorion gonadotrofines zijn gonadotrofines die niet in de hypofyse gevormd worden maar in het chorion, een onderdeel van de placenta.
We gebruiken in de diergeneeskunde voor de behandeling van fertiliteitsstoornissen de chorion gonadotrofines van de zwangere vrouw en de drachtige merrie, resp. human chorion gonadotrophin (hCG) en equine chorion gonadotrophin (eCG). De laatstgenoemde is vanouds bekend onder de naam pregnant mare serum gonadotrophin (PMSG).
De werking van het hCG is identiek aan die van LH. De werking van eCG is ook identiek aan LH, maar bij sommige diersoorten (waaronder de hond) ook aan FSH.
HORMONEN ALS DIERGENEESMIDDEL
Natuurlijke en synthetische hormonen worden gebruikt als diergeneesmiddel voor de behandeling van fertiliteitsstoornissen. De werking van een synthetische GnRH-agonist behoeft extra uitleg. Om de werking van een synthetische GnRH-agonist beter te begrijpen is het nuttig om de kennis van de werking van het natuurlijke GnRH nog eens op te frissen:
Werking van het natuurlijke GnRH
Het natuurlijke GnRH koppelt zich vast aan de GnRH-receptoren die zich aan de buitenkant van de hypofysecellen bevinden. Het koppel verhuist de cel in en stimuleert de cel tot de productie van de gonadotrofines LH en FSH. Na verloop van tijd is het natuurlijke GnRH ‘uitgewerkt’ en laat het de receptor los; de receptor verhuist terug naar het oppervlak van de cel en is klaar om opnieuw gekoppeld te worden aan nieuw natuurlijk GnRH. Enzovoorts.
Zolang de GnRH receptoren gekoppeld zijn en zich binnenin in de cel bevinden kan de cel geen nieuw natuurlijk GnRH ontvangen. De receptor / cel is (tijdelijk) geblokkeerd voor de invloed van het natuurlijke GnRH. Het natuurlijke GnRH wordt met korte tussenpozen in kleine hoeveelheden afgegeven aan het bloed; tijdens de pauzes kunnen de hypofysecellen zich weer herstellen voor de volgende ‘ronde’.
Werking van de synthetische GnRH-agonist
Het verschil tussen een synthetische GnRH-agonist en het natuurlijke GnRH, is dat een synthetische GnRH-agonist langer gekoppeld blijft aan de receptoren in de cel en in hogere doses wordt toegediend. Daarmee neemt het aantal receptoren aan de buitenkant van de cel af en kan de cel steeds minder gestimuleerd worden tot FSH en LH productie. Uiteindelijk is en blijft – bij continue / herhaalde toediening van een synthetische GnRH-agonist, zoals dat bij het langwerkende Suprelorin® implantaat* het geval is – de cel geblokkeerd en dalen FSH en LH spiegel tot (bijna) nul (‘downregulation’).
De ontwikkeling van follikels en eicellen en dus ook de productie van oestrogeen worden stop gezet; er vindt geen ovulatie plaats, geen vorming van een corpus luteum en dus ook geen productie van progesteron. Bij de reu wordt de productie van spermacellen en testosteron stilgelegd.
*Suprelorin® is in Nederland uitsluitend bij de reu als diergeneesmiddel geregistreerd, (nog) niet bij de teef!
Een belangrijk verschil tussen een synthetische GnRH-agonist en een synthetische GnRH-antagonist is dat een synthetische GnRH-agonist in de beginfase na toediening juist stimulerend werkt op de FSH / LH productie en dus ook een toename (!) van oestrogeen en testosteron laat zien (‘flare effect’). Ofschoon in de literatuur vermeld wordt dat het ‘flare effect’ korter duurt, wordt in de bijsluiter van Suprelorin® (voor de zekerheid) 6 weken aangehouden.
De kortwerkende GnRH-agonisten worden juist gebruik vanwege dit ‘Flare effect’, o.a. om een ovulatie juist te stimuleren. Een synthetische GnRH-antagonist zou direct na toediening receptor blokkade veroorzaken en dus direct een verlaging van de oestrogeen en testosteron spiegel.
Hormonale diergeneesmiddelen
We geven een overzicht van de hormonale diergeneesmiddelen die toegepast (kunnen) worden bij fertiliteitsstoornissen van de hond
Nota bene
In het overzicht hieronder betekent OL: ‘Off-label’ voor toepassing (hier) bij de hond. Dat houdt in dat andere toepassingen of toepassing bij andere diersoorten dan vermeld in de bijsluiter officieël niet is toegelaten. Toepassing is dus niet of onder zeer beperkte voorwaarden toegestaan.
Lang niet alle hormonale diergeneesmiddelen t.b.v. de vruchtbaarheid zijn geregistreerd als diergeneesmiddel voor de hond of voor de gewenste indicaties. Op basis van ‘off-label ervaringen’ uit het verleden wordt bij wijze van uitzondering regelmatig hormonale diergeneesmiddelen ‘off-label’ bij de hond toegepast. Voorbeelden zijn het middel Fertagyl® voor rund en konijn (OL toepassing bij de hond voor wetenschappelijk onderzoek) en Suprelorin® voor de reu (OL toepassing voor agressie).
|
Diergeneesmiddel |
Werkzame stof |
Type |
Indicatie |
Dosering |
| Busol inj. OL | Busereline | GnRH-agonist | Indicatie voor toepassing = indicatie GnRH-agonist. Uitsluitend in gebruik bij konijnen | Dosis voor OL toepassing bij de hond in de praktijk niet bekend Uitsluitend in gebruik bij konijnen |
| Chorulon inj. | hCG | Chorion gonadotrofine (werking identiek aan LH) |
Vertraagde ovulatie, verlengde oestrus Evtl. OL toepassing: onder-luteïnisering (hypofunctie corpus luteum) |
100-500 IE hCG éénmalig IM |
| Fertagyl inj. OL | Gonadoreline | GnRH-agonist (meer LH dan FSH release) |
Vertraagde ovulatie, verlengde oestrus en onder-luteïnisering (hypofunctie corpus luteum) NB: wordt OL toegepast op FD/UU** bij detectie ovarieel weefsel |
Saunders*: 50-100 mcg/hond/dag elke 24-48 uur IM |
| Folligon inj. | eCG | Chorion gonadotrofine (werking identiek aan LH en FSH) |
Oestrusinductie, anoestrus | 500 IE of 20 IE/kg elke 24 uur ged. 10 dagen. Op dag 10 éénmalig inj. 500 IE hCG (zie: Chorulon) |
| Folligonan inj. OL | eCG | Chorion gonadotrofine (werking identiek aan LH en FSH) |
Zie Folligon | Zie Folligon |
| Nymfalon inj. OL | hCG, progesteron | Chorion gonadotrofine (werking identiek aan LH), progesteron (onderhoudt dracht) |
Cysteuze ovaria (rund), verlengde oestrus zonder ovulatie (paard) | Dosis voor OL toepassing bij de hond in de praktijk niet bekend Uitsluitend in gebruik bij rund en paard |
| PG 600 inj. OL | hCG, eCG | Chorion gonadotrofines (hCG werking identiek aan LH; eCG aan LH en FSH) |
Niet bekend, uitsluitend in gebruik bij varkens | Dosis voor OL toepassing bij de hond in de praktijk niet bekend Uitsluitend in gebruik bij varkens |
| Receptal inj. OL | Busereline | GnRH-agonist | NB: wordt OL toegepast op FD/UU** bij detectie ovarieel weefsel | Dosis voor OL toepassing bij de hond in de praktijk niet bekend |
| Suprelorin chip | Desloreline | GnRH-agonist |
Tijdelijke onvruchtbaarheid van de geslachtsrijpe reu OL toepassing teef voor ‘flare-up’ effect (overleg dierenarts) |
1 implantaat subcutaan, ongeacht gewicht van de hond; werking 6 maanden |
*Saunders Handbook of Veterinary Drugs
** FD/UU: Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht, Departement Geneeskunde van Gezelschapsdieren, afd. Voorplanting, Yalelaan 108, 3584 CM Utrecht, T 030-2539411; als GnRH is in het onderzoek naar de detectiemethode van ovariumweefsel bij de teef zowel Receptal als Fertagyl OL gebruikt. Zie detectie-ovariumweefsel-bij-de-teef
HOMEOPATHIE
Inleiding
Ondanks goede wetenschappelijke onderbouwing van de werking van hormonen die een rol spelen bij de vruchtbaarheid van de hond, zijn de behandelingsresultaten daarmee nog lang niet altijd succesvol. Dat zal zeker niet in de laatste plaats veroorzaakt worden door beperkingen in diagnostiek. Maar ook weten we nog lang niet alles van de werking van hormonen en hun interactie met elkaar. Omdat de reguliere hormoonbehandelingen ons vaak in de steek laten, ontstaat vanzelf de behoefte aan een alternatief, ‘desnoods’ maar buiten de reguliere diergeneeskunde.
Door de jaren heen hebben practici ervaringen verzameld met alternatieven voor de fertileitsbehandeling van o.a. de hond. In veel gevallen zijn deze ervaringen onafhankelijk van elkaar opgedaan. En als dan blijkt bij uitwisseling van die ervaringen dat er veel of volledige overeenstemming is qua diagnostiek, behandeling en resultaten, dan mogen we weliswaar nog niet spreken van een wetenschappelijk, evidence based bewijs, maar toch wel van een experience based bewijs.
Praktizerende dierenartsen zijn wetenschappers, die de belangrijke vertaalslag naar de praktijk hebben gemaakt. Van hen mag een professionele diagnostiek, een vakkundige behandelingskeuze en een kritische evaluatie van de resultaten verwacht worden. Als evidence based niet werkt, is een veilig experience based alternatief meer dan welkom!
Pulsatilla pratensis D3* (druppels)De meest eenvoudige behandeling van een teef, die ‘over tijd’ is, is die met het middel Pulsatilla pratensis D3, 3 x daags 5 druppels (!), gedurende (in principe) maximaal 3 weken. Bij een teef met een bekende historie op dit punt, kunnen we circa 3 weken vóór de te verwachten loopsheid – uitgaande van de voorheen gebruikelijke cyclusduur – starten.
Binnen 3 weken moet er een loopsheid optreden; dat gebeurt niet zelden de allerlaatste dag van de kuur! Als er echter dan (op de 21ste dag van de kuur) nog geen duidelijke loopsheid zichtbaar is, moet er door een (homeopathisch) dierenarts bekeken worden hoe verder te gaan.
Zodra de loopsheid (uitvloeiing) duidelijk op gang gekomen is, moeten we in ieder geval stoppen met Pulsatilla pratensis D3; ermee doorgaan zou in die gevoelige fase de kans op innesteling van bevruchte eicellen verkleinen en op een (purulente) baarmoederontsteking vergroten.
We vermoeden, dat Pulsatilla pratensis D3 in staat is om de functie van FSH op het niveau van de eierstokken te ondersteunen. Het draagt zorg voor de ontwikkeling van de eerste fase van de follikels (inclusief ontwikkeling van de eicellen) en daarmee de productie van oestrogeen tot een niveau, waarop de uitwendige loopsheidsverschijnselen optreden.
Het is nooit mogelijk om met homeopathie een normale cyclus te verkorten, maar wel om een vertraagde cyclus op gang te brengen. Homeopathie kan niet forceren, wel reguleren.
Cimicifuga racemosa D3* (druppels)
We vermoeden dat Cimicifuga racemosa D3 de LH functie op het niveau van de eierstokken ondersteunt. Het lijkt de verdere ‘rijping’ van de follikels en eicellen te stimuleren, de oestrogeen bloedspiegel te verhogen, de ovulatie te induceren en de vorming van een functioneel corpus luteum – dat de dracht onderhoudt en daarmee de kans op vroegresorbtie verminderd – te bewerkstelligen.
Cimicifuga racemosa D3, 3 x daags 5 druppels, gedurende 3 – 6 weken. Te beginnen vanaf dag 1 van de loopsheid.
*D3 = een gepotentiëerde verdunning (van de oertinctuur) van 1 : 1000
