INLEIDING
Antivries bevat vaak ethyleenglycol; ethyleenglycol is giftig voor hond en kat. In Nederland komt een antivries of ethyleenglycol vergiftiging bij hond of kat zelden voor. Voor velen van ons is het vergiftigingsbeeld daarom onbekend.
Onverdunde ethyleenglycol (95-97%) smaakt zoet, wordt gemakkelijk opgelikt door hond of kat, binnen enkele uren geresorbeerd (via de darm opgenomen in het lichaam) en gemetaboliseerd (afgebroken). De metabolieten (afbraakproducten) zijn zeer giftig.
De mortaliteit (het sterftepercentage) kan hoog oplopen, als het ziektebeeld niet wordt onderkend en er te laat en/of verkeerd wordt ingegrepen; tot 70% bij de hond en bij de kat tot zelfs 97%.
Bij de hond is de dodelijke dosis van onverdund antivries (95-97%) 4,4-6,6 ml/kg (lichaamsgewicht); bij de kat, die veel gevoeliger is voor vergiftiging, slechts 1,4 ml/kg. Dat betekent sterfte bij inname van 110-165 ml (= circa ½ – ¾ Nederlands fluitje) voor een hond van 25 kg; voor een kat van 5 kg bij inname van slechts 7 ml (= circa ½ eetlepel)!
Alle reden om kennis van vergiftigingsbeeld en behandeling op te frissen.
ANAMNESE
Als er zekerheid is, maar ook als er een (sterk) vermoeden is dat een hond of kat onverdund antivries met ethyleenglycol gedronken heeft moeten we direct ingrijpen. De eerste verschijnselen (kunnen) zijn braken, neurologische verschijnselen (o.a. dronkemansgang) en pu/pd*. Zie verder Klinisch beeld.
*polyurie / polydipsie = veel plassen / veel drinken.
KLINISCH BEELD
Symptomen kunnen wisselen. Soms treden de gebruikelijke symptomen niet op of manifesteren deze zich in ongebruikelijke volgorde. De dood kan plotseling optreden in elk fase van het ziekteproces. We doen een poging om toch enigszins een overzicht te krijgen van het beeld / verloop van ethyleenglycol vergiftiging bij hond en kat:
≤ 0,5-12 uur na inname
Braken:
Vaak zien we eerst braken, meest waarschijnlijk als gevolg van directe irritatie van het maagslijmvlies door de ethyleenglycol zelf.
Neurologische verschijnselen (o.a. dronkemansgang):
Neurologische verschijnselen treden vaak binnen een half uur op en (kunnen) duren tot 12 uur na inname.
pu/pd:
Circa 3 uur na inname ontstaat pu/pd als gevolg van isosthenurie. Isosthenurie betekent dat er verlies is van concentrerend vermogen (vermogen om water vast te houden) van de nieren waardoor het soortgelijk gewicht van de urine lager is dan normaal en constant op 1.010 g/ml (norm.1.015-1.045 g/ml) blijft.
6-12 uur na inname
Tussen 6-12 uur na inname kunnen de neurologische symptomen (ataxie, depressie, beven) verergeren als gevolg van metabole acidose: de pH van het bloed daalt (acidose of ‘verzuring van het bloed’) doordat ethyleenglycol in de lever wordt afgebroken tot zure metabolieten (afval producten van de stofwisseling). Als metabolieten worden o.a. glyoxylzuur (meest giftige metaboliet) en oxaalzuur gevormd.
12-24 uur na inname
Tussen 12-24 uur treedt er een versnelde ademhaling op en ook de hartslagfrequentie neemt toe. Er kan longoedeem (vochtophoping in longweefsel) ontstaan. Ernstige depressie en epileptische insulten kunnen optreden.
24 – 72 uur na inname
Tussen 24-72 uur treedt nierfalen op; bij katten kan dat al 12 uur na inname optreden. Uraemie, depressie, anorexie (gebrek aan eetlust), braken, buikpijn, verminderde tot geen urineproductie. Oxaalzuur beschadigt de nier tubuli direct (toxisch) en indirect (mechanisch) door een verbinding aan te gaan met calcium (vorming van calciumoxalaat kristallen).
LABORATORIUM
De diagnose wordt gesteld op basis van anamnese, klinisch beeld en laboratorium onderzoek.
Testkit
In de USA is (o.a. voor gebruik bij hond en kat) een testkit voor Ethyleenglycol verkrijgbaar: EGT Kit – PRN Pharmacal. Zie Links (eerste link). Deze testkit is in Nederland niet verkrijgbaar, wel in de USA te bestellen. Bij de interpretatie van de meetresultaten kunnen andere stoffen vals positieve uitslagen geven (o.a bij het geven van actieve kool). Ethanol, de belangrijkste behandelingsoptie (in Nederland) beïnvloedt de meetresultaten niet.
Woodse lamp
Met de Woodse lamp kan fluorescentie worden gezien van urine (tot 6 uur na inname), braaksel, snuit en/of poten.
Urine
Soortelijk gewicht is constant op 1.010 g/ml (isosthenurie); bovendien worden glucose en calciumoxalaat kristallen (6 uur na inname) gevonden.
Bloed
Glucose en kalium zijn verhoogd, pH en calcium verlaagd, ureum en kreatinine verhoogd (pas circa ≥ 12 uur na inname). Toename anion gap* (> 25 mEq/L) of osmolar gap* (> 20mOsm/kg):
*verschil concentratie/ spanning tussen + en – ionen resp. osmolariteit
BEHANDELING
Bij de geringste twijfel altijd behandelen. Zo snel mogelijk na zekerheid of (sterk) vermoeden van inname en/of eerste verschijnselen: braken, dronkemansgang en pu/pd.
Thuis
Thuis, als veterinaire hulp niet snel genoeg beschikbaar is, zou de ‘alcohol therapie’ (ethanol) al gestart kunnen worden door 2,25 ml/kg van een 40%ige alcohol oplossing (bijv. wodka of rum) toe te dienen aan hond of kat.
≤ 1 uur na inname
Laten braken (evt. na het voeren van droog brood) heeft zin tot max. 1 uur na inname; tenminste als dat neurologisch verantwoord is (bijv. niet bij epileptische insulten). Soms is een maagspoeling een optie (dierenarts).
Waterstofperoxyde
Waterstofperoxyde (H2O2) 3%-ige oplossing, 1 theelepel per 4,5 kg ingeven, maar niet meer dan 3 eetlepels; effect binnen enkele minuten. Eventueel herhalen als er geen effect is.
Apomorfine
Apomorfine hydrochloride, locaal via oogslijmvlies druppelen of via injectie. Dosering per injectie im: 0.04 mg/kg (hond i.m.) of 0.08 mg/kg (kat i.m./s.c.).
1-3 uur na inname
Oraal: actieve kool tot 1-3 uur na inname, 1-3 g/kg. Effect twijfelachtig. EG testkit vals positief.
Ethanol
Fomepizol of Ethanol via infuus. Beide vertragen / voorkomen afbraak van ethyleenglycol tot giftige metabolieten (afbraakproducten) door het enzym alcohol dehydrogenase dat daarvoor verantwoordelijk is te blokkeren.
Volgens de literatuur (a) heeft bij de hond fomepizol de voorkeur en werkt ethanol bij de kat beter. Fomepizol heeft veel minder bijwerkingen dan ethanol. De bijwerkingen van ethanol (verergering metabole acidose en depressie CZS) zijn lasting te onderscheiden van de vergiftigingssymptomen. Maar het is duur en voor zover wij kunnen nagaan in Nederland niet beschikbaar. Voor informatie over (o.a. de dosering van) Fomepizol, zie literatuur bron a en c.
In de realiteit van Nederlandse (dierenartsen)praktijk is ethanol klaarblijkelijk de enige behandeling bij ethyleenglycol intoxicatie bij hond en kat; ook humaan. De tijdsintensieve ethanol behandeling vereist continu monitoring.
Ethanol dosering (a)
Hond en kat
Ethanol, 7%-ige oplossing: 8,6 ml/kg ineens, iv (via de ader); daarna als onderhoud 100-200 mg/kg/uur als onderhoudsinfuus.
OF
Hond
Ethanol, 20%-ige oplossing (‘home-made’): 5,5 ml/kg iv (via de ader), 5 behandelingen met tussentijd van 4 uur; daarna 4 behandelingen met tussentijd van 6 uur.
Kat
Ethanol, 20%-ige oplossing (‘home-made’): 5,0 ml/kg iv (via de ader), 5 behandelingen met tussentijd van 6 uur; daarna 4 behandelingen met tussentijd van 8 uur.
Nierschade
De behandeling is er verder vooral op gericht om meer nierschade te voorkomen; voldoende vocht (diurese = ‘spoelen’), een juiste elektrolyten balans en zuur-base evenwicht (a, page 15). Bijv. Ringer lactaat; dat is een isotone, pH verhogend infuus vloeistof met elektrolyten.
PreventieAntivries buiten bereik van kinderen en huisdieren bewaren.
PROGNOSE
Volledig of gedeeltelijk (blijvende nierproblemen) herstel tot coma en dood. Prognose is afhankelijk van de hoeveelheid ingenomen ethyleenglycol, het tijdstip van de (juiste) behandeling na inname en diersoort. Hond is gemiddeld gevoelig, kat, konijn en mens zijn zeer gevoelig.
Mortaliteit (het sterftepercentage) bij katten is 97%, bij honden 59-70%. De prognose is goed als de juiste behandeling start < 8 uur na inname en er geen sprake is van uraemie (verhoogd ureum in het bloed als gevolg van ernstig nierfalen). Weinig of geen urineproductie wijst op een slechte prognose.
Vetined / EduVet aanvaardt geen aansprakelijkheid voor het gebruik van haar artikelen, profielen e.d.. Ondanks de grote zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van haar artikelen, profielen e.d. aan de hand van literatuur en praktijkervaringen kan Vetined / Edupet geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele zetfouten en andere onjuistheden of onvolledigheden, noch voor de eventuele gevolgen van het handelen of juist nalaten van handelen op grond van de informatie die via haar artikelen, profielen e.d. is verkregen.
Bronnen
- Ethylene glycol toxicosis in dogs and cats, Jill A. Richardson and Sharon M. Gwaltney-Brant, ASPCA Animal Poison Control Center, Clinician’s brief, January 2003, page 15-19.
- EGT Kit – PRN Pharmacal
- Fomepizol (dosering), Saunders Handbook of Veterinary Drugs
Zoektermen
Antivries vergiftiging. Ethyleenglycol vergiftiging. Hypocalcaemie.
