Plasbuisverstopping bij de kater

Atjo Westerhuis, dierenarts, EduVet Dierenkliniek, Veenendaal
Laatste update: november 2020

Samenvatting:

Een plasbuis verstopping door een blaasgruis ‘prop’ bij de kater is een levensbedreigende situatie. Als na het wegspoelen van de ‘prop’ er kans is op recidief, is een chirurgische plasbuiscorrectie onvermijdelijk. In EduVet Dierenkliniek passen we de perineale urethrostomie volgens de methode Biewenga toe. In het perineum (schaamstreek), het gebied tussen anus en voorhuid wordt een stoma (kunstmatige lichaamsopening) van de urethra (plasbuis) gemaakt, met een opening van 2.5 mm; de opening van de plasbuis in de penispunt is slechts 1.1 mm. Bij de methode Biewenga wordt er tussen het slijmvlies van de plasbuis en de huid van de schaamstreek een stukje slijmvlies, afkomstig van de voorhuid, gehecht. Daardoor is er minder kans op littekenvernauwing en/of huidirritatie rond de plasbuis stoma.

Plasbuis verstopping bij de kater

Een plasbuis verstopping of urethra-obstructie bij een kater ontstaat als ingedikt blaasgruis de plasbuis (urethra) in de penispunt afsluit; de kater is dan niet meer in staat om urine te lozen.

Levensbedreigend

Als deze verstopping niet snel wordt opgeheven, ontstaat er op korte termijn een levensbedreigende situatie. Door stuwing van urine in de urinewegen wordt het uitscheiden van (giftige) afvalstoffen door de nieren geblokkeerd, waardoor deze zich ophopen in het bloed en de kater zichzelf vergiftigt. Bovendien is de kans reëel, dat door overvulling de blaas uiteindelijk scheurt en de urine vrij in de buikholte terecht komt, met alle nare gevolgen van dien: braken, sloom worden, in coma raken of zelfs overlijden.

Vernauwing plasbuis

Het is juist de vernauwing van het laatste deel van de plasbuis dat door de penispunt ‘loopt’, waardoor een plasbuisverstopping door ingedikt blaasgruis ontstaat bij de kater. Bij de poes komt een urethra-obstructie op deze manier dan ook, praktisch gesproken, niet voor; het eventuele blaasgruis kan door de ruime anatomie van de plasbuis bij de poes makkelijk worden afgevoerd. Ik heb wel een enkele keer een urethra-obstructie bij een poes gezien als gevolg van een vastgelopen blaassteen.

Oorzaak en triggers van blaasgruis vorming

Oorzaak

Feitelijk weten we nog niet wat de (diepere) oorzaak is van blaasgruis vorming. Wat we kunnen waarnemen is een steriele blaasontsteking. In vaktermen noemen we dat feline idiopathische cystitis oftewel blaasontsteking (cystitis) bij de kat (feline) zonder aanwijsbare oorzaak (idiopathisch).

Steriele blaasontsteking

In vrijwel alle gevallen is er primair (in het begin) sprake van een steriele blaasontsteking oftewel een blaasontsteking zonder een bacteriële infectie. Slechts in minder dan 2% van de gevallen kunnen we door bacteriologisch onderzoek een ‘toevallige’ bacteriële infectie aantonen. Als er een infectie wordt aangetoond is die meestal secundair ontstaan als gevolg van katheterisatie.

Blaasgruis, ontstekingszwelling en ontstekingsproducten

Door verandering van de omstandigheden in de blaas als gevolg van blaasontsteking kan de zuurtegraad (pH) stijgen naar 8-9; de normale pH van urine is 5-6. Er ontstaat tevens (ontstekings)zwelling van het slijmvlies van blaas en plasbuis en ontstekingsproducten zoals slijm en eiwitten (mucoproteïnen). Bij een pH van 8-9 kan blaasgruis (struviet of triple fosfaat) makkelijker uitkristalliseren in kleine kristalletjes, die in sommige gevallen zelf kunnen samenklonteren in de blaas tot blaasstenen. Blaasgruis, ontstekingszwelling en ontstekingsproducten vormen samen de ‘plug’ die verantwoordelijk is voor de plasbuis verstopping.

Blaasgruis is weliswaar het gevolg van de blaasontsteking, maar de scherpe kristallen kunnen ook het slijmvlies van blaas en plasbuis nog eens extra beschadigen en een blaas- en plasbuisontsteking veroorzaken of verergeren. Een eventuele secundaire bacteriële infectie kan dan nog een extra complicatie zijn.

De belangrijke rol die de zuurtegraad (pH) en de concentratie van het mineraal fosfor (struviet bevat fosfor) in de urine spelen blijkt wel uit het succes van de dieetvoeding met een urine verzurende werking en een verlaagd fosfor gehalte. Na de introductie van deze dieetvoeding, enkele decennia geleden, is het aantal plasbuis correcties bij katers in de dierenartsenpraktijk naar schatting met meer dan 75% afgenomen.

Triggers

Er is er nog aantal zeer waarschijnlijke triggers. Wat mij betreft is de huiskater een potentiële kandidaat voor een plasbuis verstopping. Met de huiskater bedoel ik de ‘huismus’, die helemaal niet of zelden buiten komt, een sedentair leven leidt, waarbij het dagelijkse energieverbruik maar bitter weinig boven het rustmetabolisme uitkomt. Zeker als daar nog bijkomen: stressgevoelighheid (neurogene blaasontsteking), nat en koud weer (liggen in de vensterbank!) en overgewicht.

Een castratie op jonge leeftijd, is, in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, zeer onwaarschijnlijk de oorzaak van een plasbuisverstopping.

Klachten

Klachten als gevolg van blaasgruis vorming kunnen variëren van geen klachten tot zeer ernstige klachten:

Alleen blaasgruis

In een aantal gevallen vinden we bij urineonderzoek relatief veel struviet kristallen, terwijl er ‘aan de buitenkant’ (nog) geen klachten van een blaasontsteking en/of een plasbuisverstopping waarneembaar zijn.

Urineonderzoek

Urineonderzoek moet worden uitgevoerd op een vers urinemonster. De reden daarvan is, dat er (nog eens extra) vorming van struviet kristallen plaatsvindt nadat het urinemonster is opgevangen c.q. afgenomen. Bij kamertemperatuur vindt (extra) vorming van struviet kristallen binnen een uur plaats, in de koelkast nog sneller. Conclusie is dat een urinemonster dat langer ‘gestaan’ heeft dan een uur als niet meer betrouwbaar beschouwd moet worden. In principe maken we gebruik van een urinemonster, dat direct uit de blaas wordt afgenomen. Dit urinemonster is ook het meest geschikt voor bacteriologisch onderzoek.

Blaasontsteking

Bij een blaasontsteking zien we frequent urineren, langer napersen en vaker likken aan de penis; verder maakt de kater een gezonde indruk, eet en drinkt normaal.

Plasbuisverstopping

Bij een plasbuisverstopping zien we dezelfde verschijnselen zoals bij een blaasontsteking, maar dan wil de kater ook niet meer eten, vaak ook niet meer drinken en maakt dan een zieke indruk. Er zijn nog wel meer symptomen waar we een plasbuisverstopping aan herkennen. De symptomen zijn bij de meestal-buiten-kater lastiger waar te nemen, dan bij de meestal-binnen-kater. Hieronder een overzichtje:

Overzicht klachten plasbuisverstopping

Een plasbuis verstopping of verdenking daarvan is altijd SPOED!

Diagnose

De diagnose wordt behalve aan de hand van de hiervoor beschreven klachten door de dierenarts gesteld na klinisch onderzoek en aanvullend klinisch onderzoek.

Klinisch onderzoek

In het geval van alleen een blaasontsteking vinden we tijdens het klinisch onderzoek een gevoelige blaas, die helemaal leeg is of te gemakkelijk leeg gedrukt kan worden.

In het geval van een plasbuis verstopping vinden we tijdens het klinisch onderzoek een sterk overvulde blaas met een strakgespannen blaaswand, te voelen als een harde bal in de onderbuik. Een eigenaar kan dit zelf vaak ook wel voelen. Wij moedigen dit echter niet aan. Wij raden hen in ieder geval dringend aan om uiterst voorzichtig te voelen en nooit erin te knijpen, wegens de kans op scheuren van de blaaswand.

Aanvullend klinisch onderzoek

Als aanvullend onderzoek maken we in principe gebruik van urineonderzoek, bloedonderzoek, röntgen- en/of echoscopisch onderzoek.

Overzicht aanvullend klinisch onderzoek

Behandeling

Dieetvoeding

Bovenaan ons ‘behandelingsprotocol’ staat dieetvoeding met een urine verzurende (pH verlagende) werking en een laag fosfor gehalte. De dieetvoeding wordt ingezet om de belangrijkste oorzaak van de plasbuis verstopping, struviet of triple fosfaat gruis en/of stenen, op te lossen en te voorkomen. De dieetvoeding heeft ook een laag calciumgehalte om tevens te voorkomen, dat er zich oxalaat stenen in de urine wegen kunnen ontwikkelen.

De belangrijke rol die de zuurtegraad en de concentratie van het mineraal fosfor in de urine spelen blijkt wel uit het succes van de dieetvoeding met een urine verzurende werking en een verlaagd fosfor gehalte. Na de introductie van deze dieetvoeding, enkele decennia geleden, is het aantal plasbuis correcties bij katers in de dierenartsenpraktijk naar schatting met meer dan 75% afgenomen.

Het probleem van dieetvoeder kan zijn, dat de kater zich strak aan het dieet moet houden en dat is bij een meestal-buiten-kater natuurlijk heel moeilijk of soms onmogelijk. Daarbij moet worden opgemerkt, dat de meestal-buiten-kater minder gepredisponeerd is voor een plasbuis verstopping.

Antbiotica

Antibiotica worden in principe alleen toegediend als daadwerkelijk via bacteriologisch onderzoek is aangetoond dat er sprake is van een bacteriële infectie, dat er tevens bekend is om welke bacterie het gaat en dat de relevante antbiotica getest worden via een antibiogram om te bepalen welk antibioticum ook daadwerkelijk in staat is om de betreffende bacteriën te elimineren.

Phytotherapie en homeopathie

Indische nierthee

We kunnen met phytotherapie (plantgeneeskunde) de diurese (uitscheiding van urine) verhogen en daarmee de urine verdunnen, zodat de kans kleiner is dat ‘zouten’, zoals struviet, kunnen uitkristalliseren. Een voorbeeld van een diurese verhogend middel is Orthosiphonis stamineus, ook wel bekend onder de namen Java or Cat’s Whiskers, Koemis Koetjing of Indische nierthee.

Cantharis vesicatoria D30

Voor de recidiverende blaasontsteking, ook na een plasbuis correctie, kan het homeopathisch geneesmiddel Cantharis vesicatoria, ook bekend onder de Nederlandse naam spaanse vlieg, in een aantal gevallen een succesvol middel zijn.

Cranberry

Cranberry of vaccinium macrocarpon heeft alleen zin om toe te passen bij een blaasontsteking, als er sprake is van bacteriële infectie. Het werkingsmechanisme van Cranberry is bacteriën te verhinderen om grip te krijgen op het ziekteverloop.

Triggers

Het is zekere ook de moeite waard als we de triggers serieus nemen:

De ‘huismus’ moet erop uit, meer naar buiten. Meer beweging, afvallen en een beetje meer weersbestendig worden. Stressgevoelighheid kan bijvoorbeeld behandeld worden met een passend homeopathisch geneesmiddel en/of feromonen, ter voorkoming van een ‘neurogene blaasontsteking’.

Plasbuis correctie

Meer dan een penis amputatie

Het is juist de vernauwing van het laatste deel van plasbuis dat door de penispunt ‘loopt’, waardoor een plasbuisverstopping door ingedikt blaasgruis ontstaat bij de kater. Omdat we bij een operatie het nauwe gedeelte van de plasbuis, dat zich in de penis bevindt, verwijderen, wordt er vaak gesproken van een penis amputatie. Maar een plasbuis correctie is veel meer dan een penis amputatie; het is een levensreddende operatie, waarbij een plasbuis opening gecreëerd wordt die 2½ maal groter is dan de oorspronkelijke opening, die klaarblijkelijk niet ‘werkt’. 

De (meestal) gecastreerde kater gebruikt zijn penis alleen om te plassen. En als dat niet lukt, moet er ingegrepen worden. De niet gecastreerde kater moet worden gecastreerd om de ingreep te kunnen uitvoeren. Maar ook voor een dekkater is uiteindelijk de keus toch ook niet zo moeilijk. Het welzijn van het individu gaat boven het produceren van nakomelingen. Om het besluit tot een plasbuis correctie te nemen, kan de quote van Toon Hermans helpen: “Wat heb je aan al je miljoenen, Piet, als je piesen moet en je kan ’t niet”.

Wanneer besluiten we tot een plasbuis correctie?

Als een eigenaar om welke reden dan ook, niet in staat is om, na een behandelde eerste plasbuis verstopping het blaasgruis dieet consequent aan te bieden en/of de aanvullende behandelingsadviezen consequent op te volgen en/of niet voldoende toezicht op zijn kater heeft, is het aan te bevelen om een plasbuis correctie uit te voeren, zeker bij een eerste recidief.
Als bij de eerste plasbuis verstopping het niet lukt om de ‘plug’ los te krijgen, voeren we meteen een plasbuiscorrectie uit.

Voorspoedig herstel

In de praktijk zien we in vrijwel alle gevallen een zeer snel en voorspoedig herstel. De operatie valt reuze mee en is al heel gauw vergeten bij het zien van het resultaat. In onze praktijk kennen wij niet iemand, die er spijt van heeft.
Wij hebben ruim vijfendertig jaar ervaring met de methode, die ooit genoemd werd naar collega Bieuwenga, voormalig uroloog van de Vakgroep Gezelschapsdieren van de Faculteit Diergeneeskunde te Utrecht. Het verschil met de huidige wat vereenvoudigde methode, is dat bij de methode Bieuwenga er tussen het slijmvlies van de plasbuis en de huid van de schaamstreek er nog een stukje slijmvlies, afkomstig van de voorhuid, gehecht wordt. Daardoor is er minder kans op littekenvernauwing en/of huidirritatie rond het plasbuis stoma.

Complicaties

Incontinentie

Het is een fabel, dat de kater na de ingreep incontinent zou kunnen worden. De amputatie vindt plaats ver achter de blaashals waar de kringspier zit die ervoor zorgt, dat de blaas naar behoren wordt afgesloten.

Vernauwing

De kater kan na de plasbuiscorrectie in principe niet meer verstopt raken als gevolg van blaasgruis. De ruimte die gecreëerd wordt door de operatie is maar liefst 2½ keer zo groot als die van de originele plasbuis opening. Recidief van een plasbuis verstopping na een plasbuis correctie zien we dan ook bij hoge uitzondering. Deze ontstaat door vernauwing van het plasbuis stoma als gevolg van littekenvorming. Mijn ervaring is, dat recidief nog lange tijd ná de operatie kan optreden; in één geval zelfs 1½ jaar ná de operatie. In alle gevallen was een kleine hersteloperatie voldoende om het plasbuis stoma weer op maat (2½ mm) te brengen.

Blaasstenen

Een enkele keer heb ik een plasbuis verstopping gezien ten gevolge van een blaassteen; het gruis was daarbij samengeklonterd tot een keiharde steen en die kan natuurlijk, als die maar groot genoeg is, de plasbuis verder naar voren blokkeren. Een obstructie van de plasbuis door een blaassteen kan ‘los’ van de plasbuis verstopping als gevolg van een blaasgruis ‘plug’ optreden, dus ook nog ná een plasbuis correctie. Het is daarom van belang om vóór de operatie altijd een röntgenfoto of een echo van de blaas te maken om te kijken of er zich ook nog een steen of meerdere steentjes in de blaas of verder vaar voren in de plasbuis bevinden. Als dat zo is, kunnen (moeten) deze in dezelfde narcose verwijderd worden. Hoewel een obstructie door een blaassteen na een plasbuis correctie door blaasstenen maar zelden voorkomt, kan in bepaalde gevallen overwogen worden om het blaasgruis dieet ook te blijven geven ná de operatie.

Blaasontsteking

In de praktijk zien we na een plasbuis correctie eigenlijk zelden een recidief van (alleen) een blaasontsteking; toch komt het weleens voor. Dit kan een steriele blaasontsteking zijn, maar soms ‘speelt’ er ook een bacteriële infectie bij. Met de operatie hebben we de plasbuis opening weliswaar groter gemaakt, maar niets aan een eventuele vatbaarheid voor een blaasontsteking gedaan. In deze gevallen gelden de adviezen onder het kopje ‘Behandeling’ in dit artikel.

Voorspoedig herstel

Het herstel ná de operatie is voorspoedig. De kater blijft tot circa 24 uur na de operatie in de opname; met name omdat na de operatie er nog een katheter in de plasbuis ‘zit’. Daarna kan de kater naar huis en zien we een snel herstel.

De ingreep in het kort

Wegspoelen van de ‘plug’

Bij de kater met een plasbuis verstopping wordt de ‘plug’ in de penispunt weggespoeld, zodat de urinelozing weer onbelemmerd kan plaatsvinden. Ook de blaas wordt grondig gespoeld om alle gruis te verwijderen. Als het om een plasbuis verstopping gaat, die voor de eerste keer is opgetreden, kan in principe hiermee worden volstaan, mits direct en blijvend het blaasgruis dieet consequent wordt aangeboden en ook aanvullende behandelingsadviezen consequent worden opgevolgd.

Wegspoelen van de ‘plug’

In de regel wordt de kater met een plasbuis verstopping eerst onder narcose gebracht.
Met behulp van een injectiespuit voorzien van een canule, waarvan de punt past in de opening van de plasbuis, spoelen we met een fysiologische zoutoplossing de ‘plug’ iets terug in de plasbuis; daarbij valt het ingedikte blaasgruis uit elkaar en kan zo naar buiten worden weggespoeld.

De operatiemethode

In EduVet Dierenkliniek hebben wij ruim vijfendertig jaar ervaring met de perineale urethrostomie volgens de methode Biewenga. In het perineum, het gebied tussen anus en voorhuid wordt een stoma (kunstmatige lichaamsopening) van de plasbuis gemaakt, met een opening van 2.5 mm; de opening van de plasbuis in de penispunt is slechts 1.1 mm. Bij de methode Bieuwenga wordt er tussen het slijmvlies van de plasbuis en de huid van de schaamstreek er nog een stukje slijmvlies, afkomstig van de voorhuid, gehecht wordt. Daardoor is er minder kans op littekenvernauwing en/of huidirritatie rond het plasbuis stoma.

Opening plasbuis 2.5 groter ná operatie

Op de afbeelding (met rood dopje) zien we links de katheter (2.5 mm) die na de operatie ‘ruim’ in de plasbuis past. Rechts de katheter (1.1 mm) die vóór de operatie ‘strak’ in de originele plasbuis opening past.

Uitvoering van de operatie

• Klieren t.b.v. sperma
• Bevestiging plasbuis-penis aan het bekken
• Plasbuis-penis
• Slijmvlies voorhuid

• Klieren t.b.v. sperma: VERWIJDERD
• Bevestiging plasbuis-penis aan het bekken: DOORGEKNIPT
• Plasbuis-penis: VERWIJDERD
• Slijmvlies voorhuid

• Plasbuis-penis: NIEWE OPENING
• Slijmvlies voorhuid: INGEKNIPT. TUSSEN HUID EN SLIJMVLIES GEHECHT

• Resten bevestiging plasbuis-penis aan het bekken
• Nieuwe opening (2.5 mm)
• Plasbuis-penis amputatie stomp