We lezen en horen dat steeds meer teken in Nederland besmet zijn met de ‘Lyme bacterie’, dat er ook steeds vaker mensen en honden via teken besmet worden en zelfs dat er steeds meer mensen overlijden aan deze ziekte. Opvallend is echter dat we in de praktijk bij honden de ziekte van Lyme eigenlijk helemaal niet zo vaak zien. Of missen we de diagnose?
Informatie over de ziekte van Lyme bij de hond:
Diersoorten
Hond
Oorzaak
Bacteriële infectie door Borrelia burgdorferi die wordt overgebracht door teken, in Nederland hoofdzakelijk door Ixodes ricinus.
Vóórkomen
USA:
In endemische gebieden in de USA waarin 90% van de honden via teken in contact komt met Borrelia burgdorferi ontwikkelt naar schatting slechts 5-10% van de seropositieve honden daadwerkelijk klinisch de ziekte van Lyme.
Nederland:
Gemiddeld is in ons land 20% (variatie 0-50%) van de teken besmet met Borrelia burgdorferi. Omgerekend zal de kans dat een hond daadwerkelijk klinisch de ziekte van Lyme zal krijgen in ons land naar alle waarschijnlijkheid < 5% (variatie 0-5%) zijn. Gelet op deze variatie en de meestal goede prognose van behandelde en niet behandelde honden met ziekte van Lyme kunnen we de preventieve maatregelen per regio afstemmen.
Klachten
Vermindering van de eetlust, lethargie (slaapzucht, ongeïnteresseerdheid en inactiviteit) en kreupelheid.
Klinische beeld
T 39.5-40.5 °C. Kreupelheid, soms intermitterend en/of wisselend qua locatie. Zwelling gewrichten. Vergrote lymfeklieren.
De typische huidverandering rond de tekenbeetplek zoals die bij mensen in een aantal (dus lang niet alle) gevallen optreedt wordt bij honden niet of hoogstzelden gezien.
Diagnose
De diagnose wordt gesteld op basis van een combinatie van gegevens: historie (tekenbeet), ziektebeeld, bloedonderzoek (haematologie, biochemisch profiel en serologie), uitsluiten van andere ziektes (complicaties, concomiterende ziektes) en de reactie op de antibioticum behandeling (binnen 1-2 dagen koorts en kreupelheid verdwenen).
Haematologie en biochemisch profiel zijn meestal normaal. Antilichamen (serologie) zijn pas aantoonbaar 3 – 5 weken na infectie en kunnen lang in het bloed aanwezig blijven (maanden tot soms jaren). Antilichamen tonen slechts aan dat de hond in contact (geweest) is met Borrelia burgdorferi. Middels de Idexx Snap 4Dx test kunnen we testen op hartworm, ehrlichiose, ziekte van Lyme en anaplasmose. Kweek en PCR worden om meerdere redenen – betrouwbaarheid, kosten, invasiviteit monstername, wachttijd tot uitslag – niet uitgevoerd.
Pathogenese
Lokaal – in de huid rond de tekenbeetplek – vermeerdert de bacterie zich en zoekt vervolgens haar weg door het gehele lichaam naar collageenrijke weefsels, zoals spieren (fascie) en gewrichten. Verder naar hart, zenuwweefsel en nieren. De Borrelia bacteriën kunnen zich in het lichaam ‘verstoppen’, buiten bereik van antibiotica en antilichamen.
Prognose
Goed. Zowel bij behandelde als niet behandelde honden. Nierfalen (glomerulonephritis) is fataal, maar is een complicatie die gelukkig zelden voorkomt. Bij de als ‘chronische Lyme borreliose’ omschreven gevallen wordt de minder goede tot slechte prognose vrijwel zeker veroorzaakt door complicaties of concomiterende ziektes (o.a. auto-immuunziektes).
Therapie
Doxycycline 10 mg / kg LG, elke 24 uur, gedurende 30 dagen of amoxycilline 11 – 22 mg / kg LG, elke 8 – 12 uur, gedurende 30 dagen. Bij voorkeur samen met de voeding.
Amoxycilline wordt met name geadviseerd bij pups i.v.m. eventuele verkleuring van het jonge gebit als gevolg van doxycycline. Respons: binnen 1 – 2 dagen moeten koorts en kreupelheid zijn verdwenen.
Preventief antibiotica geven bij een / elke tekenbeet wordt afgeraden omdat de kans om daadwerkelijk ziek te worden klein is en complicaties zelden voorkomen.
Er moet rekening worden gehouden met het feit, dat antibiotica niet alle bacteriën in het lichaam bereiken / doden.
Follow up
Gezond = Gezond. Controle op antilichamen heeft geen zin; deze kunnen lang tot zeer lang (hoog) in het bloed aanwezig blijven. Soms kunnen we bij het controleren van een tweede monster 2-3 weken na een eerste monster weliswaar een stijging zien, die suggestief is voor een actuele infectie. Maar die is, als er sprake was van klinisch ziekte van Lyme, inmiddels toch al behandeld.
Preventie
Teken zijn actief bij temperaturen > 5-10 °C en vooral in de periode maart – oktober. Er zijn vier mogelijkheden voor preventie: (1) tekenvrije / -arme omgeving creëren, (2) tijdig en op de juiste manier teken bij de hond verwijderen, (3) de hond met tekenbestrijdingsmiddelen behandelen en (4) de hond vaccineren tegen Borrelia burgdorferi.
Tekenvrije / -arme omgeving
Teken bevinden zich in lage dichte begroeiing (dus niet in bomen): dode bladeren, schaduwrijk hoog gras, varens, bosbessenstruiken e.d. Minder op open vlaktes: open weiden, uiterwaarden, hei e.d. Teken komen ook voor in tuinen (!) en (stads)parken. Preventie is dus mogelijk door adequaat tuinonderhoud en de keuze van een andere uitlaatplek. Lees voor meer en actuele informatie: www.tekenradar.nl
Teken verwijderen
Transmissie van Borrelia van de teek in de hond vindt plaats 36-38 uur na de beet. Dagelijkse tekencontrole is een zinvolle preventieve maatregel. Bij dichtbehaarde honden en kleine nog niet volgezogen teken kan dat lastig zijn. Geen ‘verdovende’ middelen gebruiken; ontsmettingsmiddelen pas nadat de teek eruit getrokken is. De teek is bij het verwijderen niet besmettelijk voor de mens.
Bekijk de film teek verwijderen
Teken bestrijdingsmiddelen
Wat de Nederlandse situatie betreft: in periodes en gebieden van verhoogd risico (maart – oktober) met 50% besmettingskans en een voor teken zeer ‘vatbare hond’ kan het verstandig zijn om gebruik te maken van tekenbestrijdingsmiddelen zoals Scalibor en Advantix. Voor reizen naar het buitenland (Zuid Europa) zijn deze bestrijdingsmiddelen een ‘must’.
Vaccinatie tegen Borrelia
Merial heeft een vaccin tegen ziekte van Lyme in de handel gebracht onder de naam Merilym 3. Voor de Nederlandse situatie is het de vraag of vaccinatie zinvol is. Vaccinatie zou in elk geval wel zinvol kunnen zijn voor honden die voor langere tijd (maanden tot jaren) in een voor Borrelia endemisch gebied in het buitenland verblijven. In dat geval is het raadzaam om eerst bij de lokale dierenarts te informeren naar de noodzaak van deze en overige vaccinaties. Lees verder in de betreffende cbg registratie beschikking
Complementaire geneeswijzen
Altijd eerst reguliere diergeneeskunde, zowel voor preventie als voor behandeling. Indien wordt gekozen voor complementaire ondersteuning, dan alleen uitsluitend na(ast) de reguliere diergeneeskunde en uitsluitend door / onder begeleiding van een dierenarts. De preventieve effectiviteit van (Borrelia burgdorferi) nosodes is noch wetenschappelijk bewezen noch door praktijkervaringen aannemelijk gemaakt en zou ook niet effectief kunnen zijn op grond van de theorie van de homeopathie.
Syn.: Lyme disease. Lyme borreliose. Bron: o.a. Clinician’s Brief, May 2007, page 9 – 12.
Toelichting
Een ziekteoverzicht / -profiel is in principe een geheugensteun voor dierenartsen en paraveterinairen. Het bevat in beknopte vorm de voor de praktijk meest noodzakelijke informatie. Huisdierbezitters kunnen ‘meekijken’. Een ziekteoverzicht / -profiel is nooit een vervanging van de dierenarts. Diagnose, behandeling en follow up dienen uitsluitend door of onder begeleiding van een dierenarts plaats te vinden.
